Беларускі бізнесовец Юрый Чыж лічыўся галоўным кашальком Аляксандра Лукашэнкі. Атрымаўшы ад дзяржавы доступ да таннай расійскай нафты, ён з дапамогай свайго партнёра ўсяго за паўтара года зарабіў на Беларусі больш за 5 мільярдаў даляраў на маніпуляцыях з растваральнікамі. Беларускі расследавальны цэнтр у партнёрстве з літоўскім расследавальным цэнтрам Siena і пры падтрымцы OCCRP і КіберПартызанаў выпусцілі расследаванне пра Юрыя Чыжа і яго даўняга партнёра Вітальда Тамашэўскага. Мы публікуем яго са скарачэннямі.
Доступ да нафтавага крана
У жніўні 2011 года літовец Вітальд Тамашэўскі заснаваў у Сінгапуры кампанію Savoil LLP для гандлю палівам і алівамі. Усяго за пяць месяцаў партнёр Чыжа атрымаў праз гэтую фірму 800 мільёнаў даляраў. А ўжо па выніках 2012 года выручка новай кампаніі склала прыкладна пяць мільярдаў даляраў. Прыкладна ў такую ж суму эксперты ацэньваюць даход беларускіх бізнесоўцаў на схеме з растваральнікамі.
З дазволу Лукашэнкі ў 2011−2012 гадах пад выглядам гэтых рэчываў з Беларусі вывозілі расійскія нафтапрадукты без выплаты экспартнай пошліны. У гэтым бізнесе ўдзельнічала і кампанія «Трайпл» Юрыя Чыжа.
Экспартны бум растваральнікаў беларуская статыстыка пачала фіксаваць з верасня 2011 года, то-бок праз месяц пасля таго, як літоўскі партнёр Чыжа зарэгістраваў Savoil LLP.
Крыніца ў бізнес-колах пацвердзіла БРЦ, што менавіта праз гэтую сінгапурскую кампанію ў асноўным гандлявалі растваральнікамі.
На схеме з растваральнікамі супрацоўніцтва Чыжа і Тамашэўскага не скончылася. Паводле выпіскі з беларускага Мінюста, яны да гэтага валодаюць СТАА «НафтаХімТрэйдынг». Юрый Чыж — як фізічная асоба, а Вітальд Тамашэўскі — праз брытанскую фірму Globecast Limited.
Аднак літоўскі бізнесовец кантакты з беларускім партнёрам адмаўляе.
«Вітальд Тамашэўскі з 2013 года выйшаў з усіх сумесных праектаў з Юрыем Чыжом і не з’яўляецца яго партнёрам. Таксама з 2014 года Вітальд Тамашэўскі не быў у Беларусі і ніякіх кантактаў з Юрыем Чыжом не падтрымлівае», — заявіў БРЦ прадстаўнік Вітальда Тамашэўскага.
Даўні партнёр
Юрый Чыж і Вітальд Тамашэўскі знаёмыя каля 20 гадоў. З дапамогай Кіберпартызанаў следчыя даведаліся, што з 2005 года літовец лётаў з Чыжом у Стамбул, Берлін, Парыж і іншыя гарады. Прыязджаць у Беларусь на машыне Тамашэўскі пачаў яшчэ раней, у 2003 годзе.
Да моманту знаёмства з Тамашэўскім Юрый Чыж ужо заручыўся даверам Лукашэнкі і атрымаў доступ да нафтавай галіны. У пачатку 2000-х кампанія Чыжа «Трайпл» замяніла на нафтавым рынку Беларусі ранейшых гульцоў- «Юколу», «Юрымекс» и «Швебел». А ў канцы дзесяцігоддзя фірма прыйшла і ў іншыя сферы: заснавала фармацэўтычны завод, пачала будаваць жыллё для вайскоўцаў, атрымала прывабныя ўчасткі пад забудову ў Мінску і ўзвяла лядовую арэну ў роднай для Чыжа Бярозе. Сам бізнесовец у той час быў суседам Лукашэнкі ў элітным пасёлку Дразды.
Прыхільнасць Лукашэнкі распаўсюджвалася і на сумесныя праекты сям'і Чыжа з Тамашэўскім — напрыклад, свінакомплекс «Данпрад» у Валожынскім раёне. Улады ўключылі прадпрыемства ў рэспубліканскую праграму па мадэрнізацыі і выдалі льготны крэдыт амаль на 40 мільёнаў еўра.
Асноўным уладальнікам «Данпрад» з’яўляецца старэйшы сын Чыжа Сяргей, а Тамашэўскі да 2020 года меў у ім долю праз кіпрскую афшорную кампанію Redcast Holdings Limited.
Але галоўным сумесным праектам Чыжа і Тамашэўскага стала тая самая схема з растваральнікамі, на якой яны праз «Трайпл» і Savoil LLP зарабілі прыкладна 5 мільярдаў даляраў — гэта каля 7% беларускага ВУП у 2021 годзе.
Супрацоўніцтва без тэрміну даўнасці
Вяртаючыся да Юрыя Чыжа, нагадаем, што ў сакавіку 2016 года на яго завялі справу аб ухіленні ад выплаты падаткаў у асабліва буйным памеры і прымусілі кампенсаваць шкоду ў 11−12 мільёнаў даляраў. У верасні 2016-га бізнесовец выйшаў на волю, але ў сакавіку 2021-га яго затрымалі па новай справе — таксама ўхіленне ад выплаты падаткаў. Чыж выйшаў на волю па памілаванні, як пісалі ў СМІ, у верасні гэтага года.
Разам з прыхільнасцю Лукашэнкі Чыж не страціў усяго свайго бізнесу і, як сцвярджаюць следчыя, не ўсіх уплывовых партнёраў. Частка яго актываў запісаная на дзяцей, яшчэ некалькі выкупілі звязаныя з ім людзі.
Так, недабудаваны турыстычны комплекс каля вёскі Сабалі, які паводле ўказа Лукашэнкі ўзводзіў Чыж, на аўкцыёне набыла кампанія «Простарытэйл». Яна кантралюецца расійскай фірмай «Стандартінвест», і раней ёю кіравала жонка былога кіроўцы Чыжа Марыя Чорненькая. Цяпер «Стандартінвестам» валодае зямлячка Чыжа Ганна Папова. Ёй жа належыць кампанія «РОС-ВТС», якая арандуе запраўкі ў «НафтаХімТрэйдынг» — той самай фірмы, якую дагэтуль разам кантралююць Чыж і Тамашэўскі. Папова таксама валодае крамамі ProStore і рэстарацыяй «Золотой гребешок».
Старэйшы сын Чыжа Сяргей кіруе прадпрыемствам «Данпрад» па вытворчасці беконнай свініны ў Валожынскім раёне. Малодшы сын Уладзімір кантралюе завод «ТрайплФарм», які выпускае антыбіётыкі.
У справе і дачка Таццяна — яна асноўная ўладальніца рэстарацыі-бровара «Ракаўскі бровар». На яе ж запісаная чатырохпакаёвая кватэра ў комплексе «Ля Траецкага», які будавала кампанія Юрыя Чыжа. Ацэначны кошт апартаментаў — амаль мільён даляраў. Свой двухпавярховы катэдж у Драздах Юрый Чыж, паводле звестак СМІ, перапісаў на нявестку незадоўга да таго, як яго арыштавалі другі раз. Цяпер дом ацэньваецца ў 720 тысяч даляраў.
Ганна Папова адмовілася ад каментароў. БРЦ перадаў пытанні для Юрыя Чыжа яго памочніцы і чакае адказу.