Расійскі бок пачаў абвінавачваць Украіну ў стварэнні так званай «бруднай бомбы», якая заразіць тэрыторыю, дзе выбухне, на паўстагоддзя. Доказаў не было (а само абвінавачванне агучваецца не ўпершыню з пачатку вайны). Расказваем, што такое «брудная бомба», ці можа яе стварыць Украіна (і ці трэба ёй гэта) і якая небяспека такой зброі.
Што адбываецца
23 кастрычніка расійскае агенцтва РІА «Новости» паведаміла, што на тэрыторыі Украіны ўжо вырабляецца «брудная бомба», каб учыніць правакацыю і пасля зваліць усё на Расію.
«Мэта правакацыі — абвінаваціць Расію ў тым, што яна ўжыла зброю масавага знішчэння на ўкраінскім тэатры ваенных дзеянняў і тым самым запусціць у свеце магутную антырасійскую кампанію, накіраваную на падрыў даверу да Масквы», — піша выданне.
Паводле версіі РІА «Новости», задача стварыць «брудную бомбу» пастаўленая кіраўніцтву Усходняга горна-ўзбагачальнага камбіната, а таксама Кіеўскага інстытута ядзерных даследаванняў.
Затым міністр абароны РФ Сяргей Шайгу заявіў пра гэта некалькі разоў у тэлефонных размовах з кіраўнікамі абаронных ведамстваў Францыі, Турцыі, Вялікабрытаніі і ЗША.
У офісе прэзідэнта Украіны Уладзіміра Зяленскага адказалі на заяву Шайгу. «Абсалютны і цалкам прадказальны абсурд у выкананні суб’ектаў, якія па-ранейшаму працягваюць верыць у тое, што можна нахабна хлусіць — і ў гэта хтосьці паверыць», — заявіў дарадца кіраўніка Офіса прэзідэнта Украіны Міхаіл Падаляк.
«Брудная бомба» — гэта нейкі падвід ядзернай зброі?
Як ні дзіўна, не. Асноўны эфект прымянення ядзернай зброі — ядзерны або тэрмаядзерны выбух. Першы адбываецца з прычыны дзялення атама, другі — дзялення і наступнага сінтэзу атамаў. І тое, і другое вызваляе каласальную энергію, якая і робіць ядзерную бомбу ці боегалоўку такой жахлівай зброяй. Пры гэтым паражальных фактараў ядзернага выбуху цэлых пяць. Нагадаем іх:
- Ударная хваля — пасля выбуху вакол бомбы ўтвараецца сфера жахлівага ціску, якая хутка распаўсюджваецца ва ўсе бакі. Сустракаючы супраціў у выглядзе дамоў, машын, аб’ектаў інфраструктуры і чалавечых целаў, хваля адкідвае іх з велізарнай сілай, што прыводзіць да ахвяраў і разбурэнняў. Менавіта гіганцкая паражальная здольнасць ударнай хвалі «адказвае» за тое, што нават адна ядзерная або тэрмаядзерная бомба вялікай магутнасці можа разбурыць цэлы горад.
- Светлавое выпраменьванне — пры выбуху сфармуецца плазменнае ўтварэнне, разагрэтае да больш чым 100 000 градусаў Цэльсія (значэнне, параўнальнае з тэмпературай у некаторых пластах сонца). Усё, што знаходзіцца паблізу і можа гарэць — згарыць. Усё, што не можа — расплавіцца. Людзі, якія знаходзяцца далёка ад эпіцэнтра выбуху, могуць абысціся апёкамі. Таму населены пункт, на які скінулі ядзерную бомбу, будзе не толькі істотна разбураны ўдарнай хваляй, але і спалены.
- Пранікальная радыяцыя — гэта наймагутнейшае радыеактыўнае выпраменьванне, якое суправаджае распад ядраў у эпіцэнтры выбуху, па сутнасці — каласальнай сілы рэнтген. Выпраменьванне робіць іянізавальнае ўздзеянне на малекулы чалавечых тканак і можа выклікаць смяротна небяспечную прамянёвую хваробу. Зрэшты, распаўсюджванне пранікальнай радыяцыі цягнецца нядоўга — секунды, максімум — дзясяткі секунд, і пранікае яна ў людзей у параўнальна невялікім радыусе — некалькі кіламетраў.
- Электрамагнітны імпульс (ЭМІ) — пры выбуху ў паветры ўзнікае моцнае электрамагнітнае поле. Яно выводзіць з ладу электраабсталяванне, лініі электраперадач, на нейкі час рэзка зніжае эфектыўнасць працы радыёлакатараў. У адрозненне ад усіх астатніх фактараў, ЭМІ непасрэдна не шкодзіць чалавеку (хоць праз выхад з ладу электраабсталявання могуць быць значныя ахвяры, іх колькасць будзе непараўнальная з колькасцю загінулых і пацярпелых ад ударнай хвалі, святла або радыяцыі).
- Радыеактыўнае заражэнне — пасля выбуху ў паветра падымаецца воблака прадуктаў дзялення ядзернага паліва, частка зараду, які не ўступіў у рэакцыю, а таксама радыеактыўныя ізатопы. Асеўшы на зямлю, рэчывы ствараюць радыеактыўны след, які выпускае слабейшае, чым пры выбуху, выпраменьванне — затое яно можа цягнуцца вельмі доўга. У раслін, жывёл і людзей, якія знаходзяцца на заражанай тэрыторыі, могуць пачацца розныя хваробы, аж да прамянёвай.
Што да «бруднай» бомбы, то яна адносіцца не да ядзернай, а да так званай радыялагічнай зброі. Па сутнасці, гэта проста кантэйнер з радыеактыўнымі матэрыяламі, якія маюць доўгі перыяд паўраспаду, плюс выбухоўка для распылення гэтых матэрыялаў. Выбухнуўшы, такая бомба проста раскідвае радыеактыўнае «смецце» па тэрыторыі паблізу ад месца выбуху. Адзіным паражальным фактарам «бруднай» бомбы з’яўляецца радыёактыўнае заражэнне — мясцовасць, на якой асядаюць распыленыя матэрыялы, надоўга становіцца малапрыдатнай для жыцця.
З ваеннага пункту гледжання небяспека радыялагічнай зброі вельмі невялікая: «брудная» бомба не зможа ні разбурыць ўмацаванні або знішчыць баявую тэхніку, ні спаліць асабовы склад светлавым выпраменьваннем, ні адключыць саперніку электроніку.
Акрамя таго, у любой сучаснай арміі існуюць падраздзяленні РХБА (радыяцыйнай, хімічнай і біялагічнай абароны), якія паспрабуюць звесці шкоду ад заражэння да мінімуму. Нарэшце, частка або аддзяленне можа проста змяніць месца дыслакацыі і не прабудзе ў заражанай зоне дастаткова доўга, каб салдаты і афіцэры атрымалі дастатковую для смерці або выхаду з ладу дозу.
Таму войны «бруднымі» бомбамі не выйграюць і не вядуць. Затое радыялагічная зброя можа быць выкарыстаная як зброя тэрору. Ракета, якая ўпала на горад, якая раскідала радыеактыўныя рэчывы, можа зрабіць прынамсі яго частку непрыдатнай для жыцця на доўгія гады. А сучаснае грамадства недастаткова мабільнае, каб спакойна перанесці горад на новае месца. Пры гэтым бок, які ўжыў «брудную» бомбу, таксама не можа проста ўзяць і захапіць заражаную тэрыторыю — армія, якая заняла гэтыя землі, будзе такая ж безабаронная перад радыяцыяй, як і праціўнік.
Калі жыхары «радыеактыўных земляў» застануцца на сваім месцы, яны пачнуць хварэць і паміраць. Калі насельніцтва пакіне тэрыторыю, яна застанецца бязлюднай і бескарыснай. Калі бок, які ўжыў «брудную бомбу», пераселіць на заражаныя зямлі сваіх цывільных, яны таксама пачнуць хварэць і паміраць. Атрымаць асалоду ад плёну такой «перамогі», пакуль тэрыторыі не ачысцяцца, не зможа ніхто.
Больш за тое, няядзерная выбухоўка наўрад ці здольная забяспечыць распыленне радыеактыўных рэчываў на досыць вялікай тэрыторыі. Якім бы смяротным ні было заражэнне на ўчастку зямлі, ён будзе параўнальна сціплым па памерах.
Тая ж катастрофа на Чарнобыльскай АЭС можа з пэўнай нацяжкай лічыцца расцягнутым у часе выбухам «бруднай бомбы» — аднак электрастанцыя гарэла доўга і мела магчымасць выкінуць у атмасферу гіганцкую колькасць радыеактыўных рэчываў з рэактара. Імгненны выбух адзінкавай бомбы ці ракеты дасць непараўнальна меншую колькасць рэчываў, якімі ўдасца заразіць зямлю.
Фактычна, адзіная перавага радыялагічнай зброі над ядзернай — яе параўнальна проста стварыць.
Ці мае Украіна магчымасць стварыць «брудную бомбу»?
Так — як і любая краіна, якая выкарыстоўвае атамныя электрастанцыі. Такіх ва Украіны пяць: Запарожская, Ровенская, Хмяльніцкая, Чарнобыльская і Южнаўкраінская (Запарожская цяпер знаходзіцца пад расійскай акупацыяй, Чарнобыльская была захопленая расіянамі 24 лютага 2022 года і знаходзілася пад іх кантролем цягам сакавіка). Адходы ядзернай энергетыкі тэарэтычна могуць быць выкарыстаныя ў якасці радыеактыўных матэрыялаў для заражэння тэрыторыі.
Расійскі бок нават называў канкрэтнае рэчыва — аксід урану, «які знаходзіцца ў саставах адпрацаваных цеплавыдзяляльных элементаў, якія захоўваюцца ў сховішчах адпрацаванага ядзернага паліва і басейнах вытрымкі атамных электрастанцый».
Аднак, паўторымся, магчымасць вырабу радыялагічнай зброі цалкам кампенсуецца яе выключнай бескарыснасцю. Практычна немагчыма назваць выгады, якія могуць атрымаць украінцы, зрабіўшы частку сваёй тэрыторыі непрыдатнай для жыццядзейнасці (варыянт з ужываннем па тэрыторыі РФ мы не разглядаем, бо сама Расія сцвярджае, што бомбу хочуць падарваць у зоне баявых дзеянняў, то-бок ва Украіне). Да канчатковай мэты — ваеннай перамогі і вызваленні захопленых Расіяй тэрыторый — гэта не наблізіць Кіеў наогул ніяк.
Наўмысны выбух і наступнае абвінавачванне ў ім расійскага боку таксама ні да чаго не прывядзе — гісторыя з абстрэламі Запарожскай АЭС (магчымая катастрофа на якой можа прывесці да несувымерна больш жудасных наступстваў, чым выбух адзінкавай бомбы) паказвае, што Расія не надта перажывае за наступствы такіх дзеянняў.
Больш за тое, першы бок, які ўжыў на вайне зброю масавага паражэння (нягледзячы на сваю спрэчную эфектыўнасць, радыялагічная зброя адносіцца менавіта да такой) з высокай доляй верагоднасці стане сусветным ізгоем. Для Украіны, якая цяпер карыстаецца безумоўнай і крытычна важнай падтрымкай заходняга свету, гэта непрымальна.
У выпадку ж, калі сусветная грамадскасць прызнае, што гэта зрабіла Расія, для Украіны ніякіх крытычных паляпшэнняў не будзе. Краінай-ізгоем Расія ўжо ёсць, новыя санкцыі ўводзяцца рэгулярна. Аднак Крэмль па-ранейшаму валодае гіганцкім ядзерным арсеналам. Абвінавачванне Расіі ў выкарыстанні зброі масавага паражэння зусім не паменшыць колькасць расійскіх боегаловак. Наўрад ці пасля гэтага NATO ўступіць у вайну з РФ — гэта з высокай верагоднасцю азначае Трэцюю сусветную з ужываннем ужо сапраўднай ядзернай зброі.
Што ў выніку?
23 кастрычніка Расія, не прадставіўшы доказаў, заявіла, што Украіна гатовая пайсці на жудаснае злачынства, пры гэтым не маючы шанцаў дасягнуць ні ваенных, ні якіх-небудзь палітычных мэтаў. Пры гэтым, паводле расійскай версіі, Украіна гатовая для гэтага падвергнуць радыеактыўнаму заражэнню ўласныя тэрыторыі, якія спрабуе вярнуць пад кантроль.
Дарэчы, пра тое, што Украіна здольная стварыць уласную «брудную бомбу», у Расіі ўжо заяўлялі — прычым у першы ж дзень вайны, 24 лютага. Магчымасць Кіева абзавесціся ўласнай ядзернай (або радыялагічнай) зброяй называлася адной з прычын пачатку вайны. Ніякіх доказаў таго, што зброя масавага паражэння сапраўды распрацоўвалася ўкраінскім бокам, не было. Што не перашкаджала пісаць пра тое, што Украіна ўжо бомбу «амаль стварыла».
Пасля пра бомбы забылі, а на месца ядзернай і радыялагічнай зброі прыйшлі загадкавыя «біялабараторыі», у якіх нібыта распрацоўваліся ўзбуджальнікі жудасных захворванняў. Ніякіх доказаў таксама не было, і тэма зноў сышла ў мінулае. Цяпер, падобна, гісторыя зрабіла поўнае кола, і тэма «бруднай бомбы» зноў аказалася запатрабаванай у Расіі. Дэманструючы як няздольнасць растлумачыць, навошта Расія ўварвалася ва Украіну, так і хутка выйграць вайну з выкарыстаннем звычайных узбраенняў, расійскія афіцыйныя асобы, падобна, пачынаюць паўтарацца.
Чытайце таксама
